Náttúruleg þunglyndislyf án lyfseðils: Eru þau til eða ekki?

11. 07. 2024

Hvað er þunglyndi og hvernig er það meðhöndlað?

Við höfum þegar fjallað um hvað þunglyndi er í fyrri greinum okkar, svo við skulum bara minna þig á að það er alvarlegur geðsjúkdómur, ásamt neikvæðum tilfinningum og einkennum, sem kemur fram á sálrænu og líkamlegu stigi.

Þunglyndi er flokkað eftir alvarleika þess sem vægt, miðlungs og alvarlegt.

Frekari skipting getur verið í samræmi við tíðni og uppruna. Þessi sjúkdómur er oftast greindur í aldurshópnum 55-64, en hefur áhrif á alla aldurshópa, þar á meðal börn. Sumar tegundir þunglyndis eiga sér stað á sérstökum stigum lífsins (til dæmis fæðingarþunglyndi eða þunglyndi á gamals aldri).

Eins og er, þunglyndi er oftast meðhöndluð á eftirfarandi hátt:

• Lyfjameðferð: Í þessu tilfelli, Læknirinn ávísar þunglyndislyf. Þetta eru lyf sem hjálpa til við að auka magn taugaboðefna í heilanum og draga úr einkennum þunglyndis.
• Sálfræðimeðferð: Það eru til margar tegundir meðferða, nú  er hugræn atferlismeðferð mikið notuð, sem vinnur með breyttu hugsunarmynstri og hegðun.
• Sambland af lyfjum og meðferð: Sérstaklega fyrir alvarlegri form þunglyndis þarf sálfræðimeðferð að vera viðbót við lyfjameðferð.

Lyfseðilsskyld þunglyndislyf

Algengar þunglyndislyf eru bundin við lyfseðil læknis. Sumir geta verið ávísað af GP, aðrir eru ávísað aðeins af sérfræðingi, venjulega geðlæknir.

Þunglyndislyf eru tekin til langs tíma og áhrifin ættu að byrja að koma fram innan 4-6 vikna frá fyrsta skammti, annars er venjulega nauðsynlegt að breyta lyfinu, auðvitað alltaf fyrir fyrirfram samráði við sérfræðing. Verkun getur verið mismunandi eftir tegund þunglyndislyfsins, skammti, svörun hvers sjúklings og alvarleika ástands hans/hennar.

Nokkrar tegundir þunglyndislyfja eru notuð til að meðhöndla þunglyndi, meðal þeirra sem oftast er mælt fyrir um eru:

1. Sérhæfðir serótónín endurupptökuhemlar (SSRI): þessi hópur þunglyndislyfja inniheldur lyf eins og flúoxetín (Prozac), sertralín (Zoloft), paroxetín (Paxil) og aðrir. SSRI lyf auka serótónínmagn í heilanum, sem getur hjálpað til við að bæta skap og draga úr kvíða.
2. Þríhringlaga þunglyndislyf (TCAs): Þessi hópur þunglyndislyfja inniheldur lyf eins og amitriptýlín (Elavil), imipramín (Tofranil), og aðrir. TCAs hindra endurupptöku serótóníns og noradrenalíns í heilanum, sem bætir skap og dregur úr kvíða.
3. Mónóamín oxidasa hemlar (MAO-hemlar): Þessi hópur þunglyndislyfja inniheldur lyf eins og fenelzín (Nardil), tranýlcýprómín (Parnate), og aðrir. MAO-hemlar hindra ensímið mónóamínoxídasa, sem eykur magn serótóníns, noradrenalíns og dópamíns í heilanum.
4. Óhefðbundin þunglyndislyf: Þessi hópur þunglyndislyfja inniheldur lyf eins og búprópíón (Wellbutrin), mirtazapin (Remeron), og aðrir. Þessi lyf hafa annan verkunarhátt en SSRI, TCAs og MAOIs, en geta verið árangursríkar við meðferð þunglyndis.

Aukaverkanir þunglyndislyfja

Eins og við á um öll lyf geta aukaverkanir komið fram við notkun þunglyndislyfja. Þær geta dvínað með tímanum en það er alltaf mikilvægt að segja lækninum frá þeim og fá ráðleggingar um framhaldið.

Aukaverkanirnar sem nefndar hafa verið eru m.a.:

• ógleði
• höfuðverkur
• munnþurrkur
• svefnleysi eða syfja
• hægðatregða eða niðurgangur
• þyngdaraukning eða þyngdartap
• óhófleg svitamyndun
• Tap á kynhvöt

Aukaverkanir eru ekki algengar hjá nútíma þunglyndislyfjum og, eins og getið er hér að ofan, ættu þau venjulega að hjaðna eða að minnsta kosti minnka með tímanum. Ávinningurinn af meðferð ætti alltaf að vega þyngra en óþægilegar aukaverkanir.

 

 

 

Náttúruleg þunglyndislyf

Margir snúa sér að náttúrunni þegar þeir leita lausna á ýmsum heilsufarsvandamálum. Þetta er ekkert öðruvísi þegar um geðsjúkdóma er að ræða. Jurtir geta stuðlað að róandi og eru einnig notaðar við kvíða, svefnleysi eða til að bæta skap. Ákveðin matvæli eða fæðubótarefni geta einnig hjálpað okkur að líða betur.

Hvaða matur hefur áhrif á heilsu okkar?

Matvæli rík af omega-3 fitusýrum:

• túnfiskur
• lax
• Hörfræ
• Hnetur

Matvæli ríkur í tryptófan:

• Kjúklingur og kalkúnn
• fiskur
• mjólk
• Sojavörur

Hvaða plöntur eru rannsakaðar í tengslum við þunglyndi?

• Jóhannesarjurt - tvíblindar slembiraðaðar rannsóknir benda til þess að jóhannesarjurt sé áhrifaríkari en lyfleysa og hafi svipuð áhrif og flúoxetín, imipramín og sertralín.
• Saffranfræ - Almennt eru saffran, útdrættir þess og veig notuð í hefðbundinni læknisfræði sem krampastillandi, verkjalyf, bólgueyðandi og örvandi. Samkvæmt klínískum rannsóknum sem gerðar voru, eftir 6 vikna meðferð, fundu sjúklingar með vægt til í meðallagi alvarlegt þunglyndi fyrir marktækum bata á þunglyndiseinkennum svipuðum þeim sem fram komu með flúoxetíni. Hvað varðar virkni þunglyndislyfja er talið að virku efnin tvö, þar með talið safranal og krósín, hamli endurupptöku dópamíns, noradrenalíns og serótóníns.
• Valerian - er einn af lyfjum plöntur sem áhrif á þunglyndi og kvíða ríki er enn í rannsókn. Rannsóknir benda til þess að Valerian hafi einnig möguleika á að meðhöndla kvíðaraskanir og svefnvandamál, sérstaklega þegar það er notað með Jóhannesarjurt.  Hins vegar eru vísbendingar um árangur valerian í meðferð ófullnægjandi eins og er og frekari rannsókna er þörf á stærra úrtaki notenda.
• Lavender - vísindarannsókn sem birt var árið 2021 skoðaði áhrif lavender á kvíða og þunglyndi. Lavender aromatherapy sýndi betri árangri í að draga úr kvíða en lyfleysa, en slembiraðað samanburðarrannsóknum á áhrifum Lavender á þunglyndi eru enn fáir.

Aðrar gjafir náttúrunnar sem hafa sýnt möguleika á að endurheimta andlegt jafnvægi eru ashwagandha, þekkt úr Ayurvedic læknisfræði, ginseng, salvíu og curcumin, náttúrulegt efnasamband sem finnast í túrmerik.

CBD og endocannabinoid kerfi

CBD hefur einnig verið talað um í tengslum við þunglyndi, kvíða og streitu léttir í nokkur ár. Cannabidiol, eða CBD, er ekki geðlyfja efni sem kemur náttúrulega fyrir í kannabisplöntunni. Það er mikið úrval af vörum á markaðnum í dag, svo sem CBD olíur og dropar, hylki, CBD plástrar og fleira.

CBD hefur samskipti við endókannabínóíðkerfið okkar  (ECS), sem hefur áhrif á fjölda aðgerða í líkamanum og hormóna- og taugakerfi. ECS samanstendur af endókannabínóíðum, ensímum og viðtökum og gegnir mikilvægu hlutverki við að viðhalda jafnvægi, innra jafnvægi líkamans. CBD getur örvað framleiðslu endókannabínóíða og virkar á ECS viðtaka kerfið með því að bindast eða móta virkni CB1 og CB2 viðtaka. Þessar viðtökur dreifast um líkamann og hafa áhrif á ýmsar aðferðir eins og heilastarfsemi eða ónæmi.

CBD hefur einnig áhrif  á aðra viðtaka í líkamanum, svo sem serótónín viðtaka 5-HT1A. Serótónín er taugaboðefni sem gegnir mikilvægu hlutverki í stjórnun á skapi, svefni, matarlyst og öðrum lífeðlisfræðilegum aðgerðum. Rannsóknir benda til þess að CBD gæti haft áhrif svipuð þunglyndislyfjum, einmitt vegna víxlverkunar þess við 5-HT1A viðtaka. CBD binst þessum viðtaka og örvar virkni þess, sem getur leitt til aukningar á serótónínmagni í heilanum og þannig bætt skap.

Það er mikilvægt að hafa í huga að nákvæmlega verkunarháttur CBD með serótónín viðtökum er ekki að fullu skilið og er enn í rannsókn.

 

 

 

Getur CBD virkað sem náttúrulegt þunglyndislyf?

Notendaupplifun og rannsóknir benda til þess að CBD hafi lækningamöguleika. Fólk leitar CBD fyrir svefnvandamál, kvíða eða streitu. CBD er ekki ávanabindandi, hefur engin geðlyfja áhrif og hefur venjulega engar eða mjög vægar aukaverkanir.

Sumar vísindarannsóknir sem gerðar hafa verið á dýrum hafa framleitt efnilegar niðurstöður og benda til þess að CBD getur haft svipuð áhrif á sumum þunglyndislyfjum. Hins vegar er mikilvægt að hafa í huga að hver einstaklingur bregst öðruvísi við CBD og áhrifin geta haft áhrif á marga þætti eins og skammtastærð, notkunaraðferð og einstaklingsbundið næmi.

Aldrei taka CBD vörur í samsetningu með þunglyndislyfjum. Varist einnig samskipti CBD við önnur lyf.

Ef þú tekur eftir einhverjum einkennum þunglyndis á sjálfum þér skaltu alltaf leita faglegrar aðstoðar eins fljótt og auðið er. Hafðu samband við lækninn eða leitaðu til sálfræðings eða geðlæknis.

Ágrip

Þunglyndislyf eru nú aðeins lyfseðilsskyld. Matvæli sem eru rík af omega-3 fitusýrum og tryptófani, svo og ákveðnar jurtir eins og jóhannesarjurt, saffran og lavender, hafa einnig jákvæð áhrif á andlegt jafnvægi og vellíðan. CBD er náttúrulegt efni sem getur hjálpað til við að láta okkur líða betur í líkama og huga.

Þrátt fyrir að vinsældir náttúrulegra eða "óhefðbundinna" lyfja til meðferðar á læknisfræðilegum og geðrænum kvillum hafi farið  vaxandi  á síðasta áratug hér á landi og víða um heim er nauðsynlegt að gera ítarlegri rannsóknir áður en hægt er að merkja þessi úrræði sem "náttúruleg þunglyndislyf" og mæla með þeim sem árangursríkum valkostum eða viðbótum við hefðbundna lyfjameðferð.

 

 

Höfundur: Patricie Mikolášová

MYND: Shutterstock

"Allar upplýsingar sem gefnar eru upp á þessari vefsíðu, sem og upplýsingarnar sem veittar eru í gegnum þessa vefsíðu, eru eingöngu ætlaðar til fræðslu. Ekkert af þeim upplýsingum sem hér er að finna er ætlað að koma í staðinn fyrir læknisfræðilega greiningu og slíkar upplýsingar eru ekki að teljast læknisfræðileg ráðgjöf eða ráðlögð meðferð. Þessi vefsíða stuðlar ekki að, styður eða hvetur til löglegrar eða ólöglegrar notkunar fíkniefna eða geðlyfja eða framkvæmdastjórnar annarrar ólöglegrar starfsemi. Vinsamlegast skoðaðu fyrirvari okkar  til að fá frekari upplýsingar.